Trong chăn nuôi gia cầm và chăn nuôi gà nói riêng, công tác phòng bệnh cho gà luôn được chú trọng, song song cùng với thực hành chăn nuôi an toàn sinh học thì sử dụng vaccine để chủ động phòng chống dịch bệnh cho đàn vật nuôi được xem là một trong những biện pháp hiệu quả và ít tốn kém hơn cho người chăn nuôi.
Nếu biết sử dụng vaccine đúng cách sẽ mang lại hiệu quả cao cho công tác phòng ngừa dịch bệnh tuy nhiên thực tế cho thấy vấn đề lựa chọn vaccine và cách cấp vaccine cho gia súc, gia cầm ở trại chăn nuôi chưa được thực hiện theo đúng yêu cầu kỹ thuật. Điều này đã gây thiệt hại rất nhiều trong công tác phòng chống dịch bệnh…
Vì vậy bài viết về những lưu ý trong sử dụng vaccine sau đây hy vọng sẽ giới thiệu một cách khái quát nhất cho người chăn nuôi giúp đạt được hiệu quả cao nhất trong công tác phòng chống dịch bệnh cho trại chăn nuôi.
Khái quát về Vaccine
Vaccine là chế phẩm sinh học chứa các mầm bệnh đã bị làm yếu hay làm chết đi (không còn khả năng gây bệnh). Sau khi tiêm vào cơ thể chế phẩm này mới kích thích cơ thể sinh ra kháng thể đặc hiệu chống lại mầm bệnh (còn gọi là miễn dịch).
Chính vì yếu tố này mà việc dùng vaccine đòi hỏi phải đảm bảo có kỹ thuật cả trong bảo quản cũng như trong sử dụng.
Có 2 loại vaccine chủ yếu:
- Vaccine sống (vaccine nhược độc): Là loại vaccine được chế từ vi khuẩn hoặc virut đã được làm yếu đi đến mức không gây nguy hiểm cho cơ thể nhưng vẫn đáp ứng miễn dịch tốt, hoặc từ những chủng vi sinh vật vốn có tính gây bệnh thấp đối với động vật được tuyển chọn từ tự nhiên.
- Vaccine chết (vaccine vô hoạt): Là loại vaccine được chế từ vi khuẩn, virut đã bị giết chết. Đây là loại vaccine an toàn, ổn định và dễ sử dụng, nhưng hiệu lực thường kém và thời gian sử dụng ngắn.
Ngoài ra còn có Vaccine tế bào đông lạnh được bảo quản trong Nito lỏng -196 độ C. Loại này đòi hỏi quy trình bảo quản và pha chế cũng như cần máy móc hiện đại mới thực hiện được, thường dùng trong các trạm ấp hiện đại.
Mỗi loại vaccine đều có những đặc thù riêng, hiệu quả và thời gian miễn dịch phụ thuộc rất nhiều vào người sử dụng vaccine. Nếu quản lý và sử dụng đúng quy trình kỹ thuật sẽ đảm bảo thời gian miễn dịch kéo dài và an toàn, ngược lại sẽ làm giảm khả năng tạo miễn dịch của vaccine. Do đó, khi sử dụng vaccine người chăn nuôi cần lưu ý một số vấn đề sau:
Bảo quản vaccine đúng kỹ thuật
Đây là một yếu tố đặt lên hàng đầu bởi vaccine luôn đòi hỏi phải bảo quản ở một điều kiện nghiêm ngặt, đặc biệt là các loại vaccine nhược độc.
- Vaccine phải được bảo quản ở nhiệt độ thích hợp: < 0oC (đối với vaccine sống), từ 2 – 8oC (đối với vaccine chết), nên sử dụng riêng tủ bảo quản vaccine, vệ sinh sát trùng định kỳ tủ nhằm đảm bảo vô trùng.
- Khi vận chuyển, cần giữ vaccine trong điều kiện râm mát, tránh ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp, nên có hộp xốp, phích đá để bảo quản, không để vaccine tiếp xúc trực tiếp với đá lạnh cần cách qua một lớp ngăn hoặc bìa.
- Ghi chép việc xuất nhập kho từng loại vaccine, số lượng, thời hạn sử dụng để sử dụng đúng hạn, tránh lãng phí.
Sử dụng vaccine đúng kỹ thuật
Nếu khâu bảo quản tốt song chúng ta sử dụng vaccine không đúng kỹ thuật thì hiệu quả cũng sẽ thấp. Vậy kỹ thuật sử dụng như thế nào, chúng ta cần chú ý các yếu tố cơ bản sau:
- Không dùng vaccine cho đàn gia cầm, đàn gà đang ốm hoặc nghi ốm. Dùng vào khoảng thời gian mát mẻ hay ấm áp trong ngày, không để ánh nắng chiếu trực tiếp vào vaccine trong quá trình sử dụng.
- Kiểm tra kỹ lọ vaccine trước khi dùng về thông tin trên nhãn dán, tình trạng đóng gói, trạng thái thuốc trong lọ đạt yêu cầu mới sử dụng.
- Dùng vaccine phải đảm bảo đủ liều, đúng lịch theo hướng dẫn của cơ sở sản xuất
- Dụng cụ tiêm phòng, chủng ngừa phải đảm bảo vệ sinh tiệt trùng. Biện pháp tốt nhất là luộc sôi để nguội dụng cụ trước khi sử dụng (chú ý không nên dùng cồn để sát trùng dụng cụ)
- Khi dùng vaccine phải đảm bảo đúng đường đưa thuốc như: tiêm dưới da, tiêm bắp, phun cám, hòa nước cho uống, nhỏ mắt, nhỏ mũi, nhỏ miệng, chủng màng ... để có hiệu lực tốt nhất.
- Lắc đều lọ vaccine trước khi sử dụng, đối với những loại dạng nước hay nhũ dầu cần có đủ thời gian làm mát vaccine.
- Khi pha vaccine phải pha bằng dung dịch pha có sẵn tuỳ theo từng loại hoặc dùng nước sinh lý, nước cất để pha, nước đã không chứa chất sát trùng tuyệt đối không dùng nước không đạt tiêu chuẩn, nước bẩn để pha. Vaccine đã pha cần sử dụng ngay, càng sớm càng tốt, trong thời gian khuyến cáo, không đựơc dùng quá thời gian cho phép.
- Trong và sau khi sử dụng vaccine, cần theo dõi vật nuôi để kịp thời can thiệp các trường hợp phản ứng bất thường cho gà có thể xảy ra.
- Phải hủy bỏ vaccine quá hạn dùng, đối với vaccine còn thừa nên tiêu hủy ở những nơi quy định, không vất bỏ bừa bãi, nhất là vaccine sống, để không tạo ra biến chủng phức tạp cho việc phòng bệnh sau này.
- Khi đi mua vaccine nên mua ở những nơi có đủ điều kiện, được phép bán vaccine, tốt nhất mua tại trạm Thú y huyện hoặc các cửa hàng được Trạm uỷ quyền để đảm bảo chất lượng và được tư vấn kỹ thuật về cách sử dụng các loại vaccine.
Hiện đang là thời điểm tái đàn trong chăn nuôi gia cầm. Với những bất lợi của ngoại cảnh và dịch bệnh hoành hành như hiện nay, ngoài kỹ thuật chăm sóc thì người chăn nuôi cần nâng cao hiểu biết về kỹ thuật sử dụng vacxin, từ đó nâng cao hiệu quả tối ưu nhất từ vaccine để phòng bệnh.
Thiết nghĩ những yếu tố này luôn là một vấn đề thường xuyên cần phải đề cập vì việc sử dụng vaccine phòng bệnh hiện nay là một trong những nhiệm vụ hàng đầu của ngành Thú y, là vũ khí hữu hiệu trong công tác phòng chống dịch bệnh hiện nay trong chăn nuôi.
